İkinci Yeni Sonrası Toplumcu Şiir (1960 – 1980)

1960 kuşağı şairleri, 1961 anayasasının sağladığı özgürlükle birlikte, Nazım Hikmet’in kitaplarının yayımlanmasının serbestleştiği, siyasal ve güncel dergilerin yoğun olarak okunduğu ve gündemi belirlediği bir ortamın etkisindedirler.

“Yeni Gerçek”, “And”, “Halkın Dostları”, “Militan” gibi dergiler etrafında toplanan şairler, şiir anlayışlarını ve ideolojilerini bu dergilerde açıklamaya çalışmışlardır.

Marksist felsefeyi benimseyen toplumcu gerçekçi şairler, daha çok sosyal ve güncel politikayı konu edinmişler, halkın ve işçi sınıfının sorunlarını politik bir bakışla ortaya koymaya çalışan şiirler yazmışlardır.

Önemli temsilcileri Ataol Behramoğlu, İsmet Özel, Süreyya Berfe, Kemal Özer, Refik Durbaş ve Nihat Behram’dır.

İkinci Yeni Sonrası Toplumcu Şiirin Özellikleri:

• Umut ve yarına inanç, direnme ve isyan konuları şiire hâkimdir.
• Şairler, toplumun sözcüleri gibi şiirler yazmışlardır.
• İkinci Yeni Şiiri, kapalı bir özellik gösterirken; İkinci Yeni Sonrası Toplumcu Şiir açık anlatımıyla dikkat çeker.
• Biçimden çok içeriğe önem vermişler, toplumsal mesajları etkili kılmak için slogan üslubundan yararlanmışlardır.
• İkinci Yeni Sonrası Toplumcu Şiiri savunan şairlerde; 1940 toplumcuları ve Nazım Hikmet, Namık Kemal, Tevfik Fikret ve Mehmet Akif gibi şairler arasında şiire toplumsal bir işlev yükleme bakımından ortaklık vardır.

İkinci Yeni Sonrası Toplumcu Şiirin Önemli Şairleri:

ATAOL BEHRAMOĞLU (1942 – …):

• İsmet Özel’le “Halkın Dostları”, Nihat Behram’la “Militan” dergilerini çıkarmış ve bu dergilerin yöneticiliğini yapmıştır.
• İkinci Yeni etkisini taşıyan ilk dönem şiirlerinden sonra, 1970’li yıllarda işçi sınıfının, siyasal mücadele içerisinde bulunan insanların sıkıntılarını, duygularını ve umutlarını anlatmıştır.
• “Yaşadıklarımdan Öğrendiğim Bir Şey Var” şiiriyle geniş kesimler tarafından sevilmiştir.
• Şiirlerini günlük konuşma diliyle, yalın ve açık bir anlatımla yazmıştır.
• Eserleri:
• Şiir: Bir Ermeni General, Bir Gün Mutlaka, Yolculuk Özlem Cesaret ve Kavga Şiirleri, Kuşatmada, Mustafa Suphi Destanı, Dörtlükler, Ne Yağmur… Ne Şiirler…

İSMET ÖZEL (1944 – …):

• İkinci Yeni esintisiyle başlayan şiir serüveninde, 1960 ve1970’li yıllarda, toplumcu şiirin unutulmaz şiirlerini yazmıştır.
• Modern şiirin İkinci Yeni ile elde ettiği kazanımlara yeni bir açılım getirmiştir.
• 1974’ten sonra İslami, mistik bir yöneliş içinde olmuştur.
• Eserleri:
• Şiir: Geceleyin Bir Koşu, Evet İsyan, Cinayetler Kitabı, Cellâdıma Gülümserken, Erbain

İnce Sızı

Var mıdır nalçaları sevincin 
gün tene değince kanatları uzar mı 
derin bir secde gibi rüzgara aşılanmak 
dostları düşünmenin çarpıntısından mı 

Yokum arkadaş düşünmekle varılan tada 
hayata yalnızca kafanı banmak 
gövdende namusluca güdebilmek sevinci 
elbet burkulup kalmaktan iyi. 
Kara gözlerimde uğuldayan bu değil ancak 
elde tüfek, elde alet, yürekte kor 
cebelleşmek yalanla, kirle, tahvilatlarla 
damarlarına papatyalar doldurarak 
bir serinlik olup dünyaya sokulmak 

ben bir deli fışkın değil miyim 
sahibim Köroğlu'nun da sahibi değil mi 
ve çocukların ezbere bildiği gömleğimin 
kendirini kendim ekmedim mi 

Öyleyse arkadaşım sinem kanayadursun 
ta ki sürgün ya da mahpus kırışıklar yerine 
yüzümüz köylü ve gurbetçi yanıklığa dursun 
sevmekle doğrulanmıyor madem kalbimiz 
girelim yarimizin avlusuna tam tekmil 
ve mürdüm erikleri 
ve dopdolgun elmalarıyla o bahçede 
o geniş kalçalı yarimizi dört kere.

SÜREYYA BERFE (1943 – …):

• İlk şiirlerinde İkinci Yeni akımının izleri görülür.
• 1966’dan sonra halk geleneğinden beslenen yeni bir şiir dili kurmanın olanaklarını aramış, toplumsal ve halkçı bir yönelim gösteren şiirler yazmıştır.
• Eserleri:
• Şiir: Gün Ola, Savrulan, Hayat ile Şiir, Ufkun Dışında, Ruhumun, Nabiga

KEMAL ÖZER (1935 – 2009):

• İlk dönemlerinde İkinci Yeni Hareketi içinde yer aldı.
• Bunu, ilk üç şiir kitabına yansıttı. Daha sonra “toplumcu gerçekçi” diye nitelenen bir tarza yöneldi.
• Eleştirmenlere göre, bu dönemde, gündemdeki toplumsal ve siyasal olayların yanı sıra söz konusu olaylar karşısında insanların duygu, düşünce ve tepkilerine tanıklık etti.
• Eserleri:
• Şiir: Gül Yordamı, Ölü Bir Yaz, Tutsak Kan, Kavganın Yüreği, Yaşadığımız Günlerin Şiirleri, Sen de Katılmalısın Yaşamı Savunmaya, Geceye Karşı Söylenmiştir, Kimlikleriniz Lütfen, Araya Giren Görüntüler, Sınırlamıyor Beni Sevda, İnsan Yüzünün Tarihinden Bir Cümle, Bir Adı Gurbet Oğulları, Öldürülen Analar, Onların Sesleriyle Bir Kez Daha, Sevdalı Buluşma

REFİK DURBAŞ (1944 – …):

Şiire İkinci Yeni’nin etkisinde başladı.

Sonraki şiirlerini halk dilinden ve klasik şiirden gelen unsurlarla zenginleştirmiştir.

Şiirlerinde Marksist ideoloji ve bu yolda verilen mücadeleyi anlatır.

Eserleri:

Şiir: Kuş Tufanı, Geçti mi Geçen Günler, Menzil, Çırak Aranıyor, Çaylar Şirketten, Nereye Uçar Gökyüzü, Bir Umuttan Bir Sevinçten, Adresi Uçurum, Tilki Tilki Saat Kaç, İstanbul Hatırası, İki Sevda Arasında Karasevda

NİHAT BEHRAM (1946-…):

• Ağabeyi Ataol Behramoğlu ile “Militan” dergisini kurmuş ve yönetmiştir.
• 12 Eylül Döneminde Bakanlar Kurulu kararıyla T.C. vatandaşlığından çıkarılmıştır.
• Şiirlerinde doğanın yeri ve sözcük dağarcığının zenginliği dikkat çekicidir.
• Eserleri:
• Şiir: Hayatımız Üstüne Şiirler, Fırtınayla Borayla Denenmiş Arkadaşlıklar, Dövüşe Dövüşe Yürünecek, Hayatı Tutuşturan Acılar
• Anı: Darağacında Üç Fidan , Ser Verip Sır Vermeyen Bir Yiğit, Yılmaz Güney’le Yasaklı Yıllar